Pamięci ofiar obozu KL Auschwitz-Jawischowitz

Po napaści Niemiec na Polskę, we wrześniu 1939 roku Państwo Polskie przestało istnieć, a cały kraj został wykreślony z map Europy. Narodowy majątek został zagrabiony i zaanektowany przez nazistowskie Niemcy. Już początkiem 1940 roku „Państwowa Kopalnia Węgla Kamiennego Brzeszcze Jawiszowice” przeszła pod okupacyjny zarząd niemiecki i ze zmieniona nazwą  „Steinkohlenbergwerk Brzeszcze – Schachtanlagen Brzeszcze und Jawischowitz” weszła w skład niemieckiego koncernu „Herman Goring Werke” (HGW).

Początkiem 1942 roku koncern HGW, chcąc zwiększyć zatrudnienie w kopalni, zbudował na polach w Jawiszowicach obóz barakowy z przeznaczeniem dla robotników przymusowych. Jednak w czerwcu 1942 roku HGW podpisała z głównym urzędem SS umowę, na podstawie której obóz KL Auschwitz miał dostarczyć 6 tysięcy więźniów do pracy w kopalni. Już w lipcu pusty jeszcze obóz dla pracowników przymusowych został oddany pod zarząd i kierownictwo obozu KL Auschwitz i nadzór nad nim przejęło całkowicie SS. Obóz został przystosowany do osadzenia w nim więźniów, powstało ogrodzenie z podwójnego rzędu drutów kolczastych i wybudowane wieże strażnicze.

15 sierpnia 1942 roku do obozu KL Auschwitz- Jawischowitz został skierowany pierwszy transport 150 więźniów niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady KL Auschwitz. Byli to Żydzi deportowani do KL Auschwitz z Francji – to pierwszy przypadek w niemieckim nazistowskim systemie obozowym wykorzystania więźniów do przymusowej niewolniczej pracy pod ziemią.

Z czasem przybywały kolejne transporty więźniów i w 1944 roku obóz osiągnął stan maksymalny ponad 2500 osadzonych. Byli to więźniowie pochodzący z krajów całej ówczesnej okupowanej Europy jak Polska, Francja, Holandia, Czechy, Słowacji, Włochy, Belgia, Węgry, była Jugosławia, Rosja, Austria, Ukraina, Niemcy - głównie w 95-ciu %  to Żydzi ale też więźniowie pochodzenia nieżydowskiego.

Warunki pracy więźniów i życia w obozie były bardzo ciężkie i panowała w nim wysoka śmiertelność. Odbywały się też częste selekcje więźniów, a ci niezdolni do pracy byli odsyłani do KL Auschwitz-Birkenau, gdzie najczęściej kierowano ich od razu do komór gazowych lub na uśmiercenie dosercowym zastrzykiem fenolu. Stan liczbowy więźniów był na bieżąco uzupełniany nowymi transportami z obozu głównego.

18 -19  stycznia 1945 roku około 1900 więźniów zostało ewakuowanych i ruszyło w „Marsz Śmierci”. Kilkudziesięciu więźniów niezdolnych do marszu pozostało w obozie i 27 stycznia zostało oswobodzonych przez żołnierzy sowieckich. 
Nie jest dokładnie ustalona liczba ofiar niemieckiego nazistowskiego obozu  KL Auschwitz-Jawischowitz, ale pochłonął on życie kilku tysięcy więźniów z czego co najmniej około 2 tysięcy ludzi zginęło tylko z samych przeprowadzanych w obozie selekcji.

Mieszkańcy Brzeszcz i Jawiszowic, pomimo groźby kary śmierci czy osadzenia w obozie potajemnie dostarczali więźniom żywność, lekarstwa, przenosili korespondencje - grypsy i pomagało w ucieczkach. Górnicy pracujący wraz z więźniami na kopalni bardzo często wykonywali za nich prace i dzielili się z więźniami swoim jedzeniem.

Dziś KL Auschwitz – Jawischowitz to Miejsce Pamięci.
Po podobozie zachował się oryginalny budynek łaźni obozowej i oryginalna betonowa latarnia w miejscu placu apelowego (wpisane do rejestru zabytków województwa małopolskiego w 1995 roku - Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków ), a w 1983 roku na terenie podobozu powstał pomnik upamiętniający jego ofiary.
Przy budynku obozowej łaźni stoją kopie betonowych figur wykonanych w 1944 roku na zlecenie kierownictwa obozu przez więźnia Jacquesa Markiela, oryginały znajdują się się w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau.


Organizatorami  uroczystości upamiętniających 80 rocznicę utworzenia Podobozu byli Burmistrz Brzeszcz Radosław Szot i Prezes Fundacji Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau Agnieszka Molenda-Kopijasz, która przybliżyła historię Miejsca Pamięci.
Zgromadzeni uczcili pamięć ofiar narodowosocjalistycznego reżimu składając kwiaty i zapalając znicze. W imieniu Posła Krzysztofa Kozika wiązankę złożyła Dyrektor Biura Poselskiego Izabela Miłkowska, w imieniu Wojewody Małopolskiego Łukasza Kmity wiązankę złożył przedstawiciel Fundacji Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau, w imieniu Zarządu Województwa Małopolskiego wiązankę złożył Jakub Przewoźnik Kierownik Agendy Zamiejscowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, w imieniu mieszkańców Gminy Oświęcim Wój Gminy Oświęcim Mirosław Smolarek wraz z żoną oraz Przewodniczącą Rady Gminy Oświęcim Bernardyną Bryzek, w imieniu Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie Jakub Ryba.
Obecni byli także: Wicekonsul Niemiec Ursula Meyer, Wicekonsul Węgier Márta Ritecz-Sekulic, Wicedyrektor Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau Andrzej Kacorzyk, Dyrektor Ośrodka Kultury w Brzeszczach Aleksandra Kącki, delegacja stowarzyszeń oraz mieszkańców, m. in. Towarzystawa Inicjatyw Lokalnych Libero w Brzeszczach, Stowarzyszenia Pokolenia.

W imieniu mieszkańców Gminy Brzeszcze hołd ofiarom oddał Burmistrz Radosław Szot oraz Radni Gminy Brzeszcze:  Grzegorz Andruszko, Marek Gancarczyk, Danuta Socha, Jacek Wawro, Aleksander Zontek z przewodniczącym Rady Miejskiej Zbigniewem Kolasą na czele.

Wartę honorową przy pomniku pełnili harcerze z 55-tej Drużyny Starszoharcerskiej “Desertum” i 5-ta Drużyna Harcerska Agrikola.

Po uroczystosciach uczestnicy zwiedzili historyczny budynek obozowej łaźni. Burmistrz Radosław Szot oprowadził Wicekonsulonsul Węgier Ritecz-Sekulic i przybliżył jej historię podobozu KL Auschwitz-Jawischowitz.