120 lat brzeszczańskiej kopalni

"Działalność kopalni odcisnęła niezaprzeczalny ślad w historii Gminy Brzeszcze. Górnictwo i kopalnia ukształtowały pokolenia brzeszczan, stwarzając miejsca pracy, wspierając rodziny oraz budując poczucie dumy i tożsamości lokalnej" - powiedział Burmistrz podczas spotkania, które odbyło się w piątek 8 grudnia w Urzędzie Gminy. "Życzę, aby dalsze funkcjonowanie Zakładu Górniczego przynosiło satysfakcjonujące efekty ekonomiczne, przyczyniającego się do rozwoju społecznego i gospodarczego Gminy Brzeszcze i całego regionu."

Na pamiątkę spotkania oraz pięknego jubileuszu dyr. Łaskuda wręczył Burmistrzowi symboliczną lampkę górniczą z okolicznościowym grawerem.




Lampa Davy'ego została wynaleziona w XIX w., jej nazwa pochodzi od nazwiska twórcy - brytyjskiego fizyka i chemika sir Humphry Davy. Lampka była zasilana benzyną i umożliwiała wykrywanie metanu w atmosferze kopalnianej. Pierwszy jej test odbył się w 1816 r. w kopalni Hebburn w  północno-wschodniej Anglii. Tego typu lampki znajdowały powszechne zastosowanie jeszcze w drugiej połowie XX wieku.
 

---

Kopalnia w Brzeszczach

W 1903 roku rozpoczęto drążenie szybu, któremu nadano nazwę Andrzej I. Pracami tymi kierował Franciszek Drobniak. Dwa lata później przystąpiono do głębienia następnego szybu wydobywczego Andrzej II, a w 1907r. założono pierwszy poziom wydobywczy na głębokości 109 m i rozpoczęto eksploatację. Równocześnie budowano infrastrukturę kopalni oraz domy mieszkalne. Sprowadzano i instalowano nowoczesne maszyny i urządzenia. Kopalni nadano pola górnicze nazwane imionami córek Rapaporta „Bronisława”, „Łucja”, „Felicja”, „Eugenia”. W 1907r. kopalnia przekazana została Gwarectwu Węglowemu „Brzeszcze”, należącemu do rodziny Rapaportów.

W kolejnych latach zwiększyło się wydobycie kopalni z 41 226 do 193 904 ton, i zatrudnienie z 446 do 1225 pracowników. Wybudowano zakład przeróbczy, dworzec z bocznicą kolejową i nadal rozbudowywano infrastrukturę. Wydobycie z nowego poziomu wydobywczy na głębokości 170 m prowadzono systemem ścianowym i zabierkami z zawałem stropu. W 1913 roku nowym właścicielem kopalni zostało państwo austriacko-węgierskie. Wybuch I wojny światowej spowodował wzrost zapotrzebowania na węgiel, co natychmiast skutkowało zwiększeniem zatrudnienia i podjęciem nowych inwestycji. Wydobycie w kopalni „Andrzej”, bo taką nazwę nosiła kopania „Brzeszcze”, wynosiło  ok. 330 tyś. ton, we wrześniu 1918 roku rozpoczęto budowę trzeciego szybu w Jawiszowicach.

W dniu 3 listopada 1918 r. Polska Komisja Likwidacyjna przejęła kopalnię, która stała się własnością państwa polskiego. Kopalnia stała się jedyną państwowa kopalnią II Rzeczypospolitej i końcem 1919 roku przeszła pod zarząd Ministerstwa Przemysłu i Handlu.

Pomimo trudności gospodarczych oraz niezadowolenia górników i częstych strajków, władze polskie inwestowały w kopalnię znaczne fundusze. W latach 1918-1923 zainstalowano nowe kotły parowe, sprężarkę o wydajności 20 tys. m³/h i turbinę elektryczną o mocy 3 500 KW, wybudowano rozdzielnię elektryczną i zwiększono wydajność sortowni. Jako pierwsza w Polsce kopalnia „Andrzej” wprowadziła system eksploatacyjny ścianowy, podłużny, długimi ścianami na zawał z zastosowaniem wrębiarek łańcuchowych elektrycznych. System do dziś nazywany się systemem brzeszczańskim.

Na mocy rozporządzenia prezydenta RP z 17 marca 1927 r. gwarectwo „Brzeszcze” zostało przekształcone w przedsiębiorstwo skomercjalizowane i pod nazwą Państwowa Kopalnia Węgla Kamiennego „Brzeszcze” otrzymało osobowość prawną i zostało wpisane do rejestru handlowego. Przyłączenie kopalń górnośląskich w połowie 1922 r. sprawiło, że Polska stała się eksporterem węgla.  W 1930 roku  wielki kryzys gospodarczy oraz naciski prywatnych właścicieli kopalń niechętnych państwowej konkurencji sprawiły, że, wstrzymano dalszą rozbudowę kopalni, zmniejszono zatrudnienie i wydobycie. Zdolność produkcyjna szacowana w 1938 roku na 1,5 mln ton rocznie była wykorzystywana tylko do wysokości  704 tys. ton rocznie.

Rozwój miejscowości Brzeszcze był związany z istnieniem kopalni. Wieś licząca ok. 1 500 mieszkańców, w roku 1939 liczyła ich już 3 800. Znaczną ich część stanowili górnicy wraz z rodzinami. Wieś korzystała z prądu dostarczanego przez kopalnianą elektrownię, wiele domów mieszkalnych zbudowanych zostało przez kopalnię również stadion sportowy i przykopalniana świetlica.  Do dzisiaj istnieje założona w tamtych czasach orkiestra dęta.

We wrześniu 1939 r. rozpoczęła się okupacja niemiecka. Brzeszcze przejęte zostały przez wojska niemieckie, a kopalnia przez koncern „Herman Goering”. Okupanci wykorzystali w pełni możliwości produkcyjne kopalni zwiększając wydobycie do 1 mln ton w 1940 roku i do 1,7 mln ton w roku 1943. Zdolność produkcyjna maszyn i urządzeń zmalała wskutek ich nadmiernego zużycia. Okupant zwiększył zatrudnienie kopalni, wprowadzając pracowników przymusowych, więźniów i jeńców wojennych. Prowadząc rabunkową gospodarkę okupant intensyfikował wydobycie wydłużając dniówkę robocza do 10, a pod koniec wojny do 13 godzin także w niedziele i święta. Pomimo stosowania kar łącznie z uwięzieniem w obozie koncentracyjnym, wydajność górników spadała z powodu fizycznego wyczerpania, niedożywionej, a także brak umiejętności i fachowości pracowników przymusowych i więźniów.
  18 stycznia 1945r. wobec spodziewanego wycofania się okupanta niemieckiego, grupa polskich robotników zabezpieczyła ważniejsze urządzenia kopalni i nie dopuściła do jej zatopienia. W kilka dni później Brzeszcze zostały wyzwolone i 13 lutego 1945r. kopalnia wznowiła produkcję. Podstawowe maszyny i urządzenia były wyeksploatowane, a pracę utrudniał brak kadry i rąk do pracy, w związku z odejściem robotników przymusowych, więźniów. Stan załogi zmniejszył się z 4 761 osób od grudnia 1944 roku do 1 512 w lutym 1945r.

Dezorganizacja pracy związana z wydarzeniami wojennymi spowodowała że wydobycie węgla drastycznie załamało się. Wyposażenie kopalni cechowała wtedy duża różnorodność maszyn i urządzeń, co ze względu na trudności w pozyskiwaniu części zamiennych utrudniało utrzymanie ich w sprawności. Wydobycie węgla jednak szybko zaczęło wzrastać osiągając w 1949 roku 1 177 tys. ton.

Lata 1950-55 to czas rozwoju przemysłu ciężkiego. Węgiel stał się kołem napędowym polskiej gospodarki jako podstawowy surowiec energetyczny, oraz główny towar eksportowy. Wzrost wydobycia osiągany był przez zwiększenie liczby pracowników, co wiązało się z uruchamianiem własnych tras przewozowych. Do kopalni dowożono robotników z odległych miejscowości, gdyż zasoby mieszkaniowe Brzeszcz były niewystarczające. Najważniejszą inwestycją w tym okresie była budowa nowego poziomu na głębokości 430 m, który stał się głównym poziomem wydobywczym.
Wzniesiono budynek szkoły zawodowej, Dom Młodego Górnika w Jawiszowicach, domy mieszkalne, uruchomiono pierwszą szkołę średnią przekształconą później na Technikum Górnicze.

W latach 1956 - 1960 dokończono rozpoczęte inwestycje, podwyższono płace i poprawiono warunki pracy. Ustalono 7,5 godzinny czas pracy pod ziemią i 40 godzinny tygodniowy na powierzchni, a także ograniczono pracę w niedziele i święta. Działania te, po przejściowym spadku wydajności, przyniosły trwałą poprawę wyrażającą się stałym wzrostem wydajności pracy. Wzrost ten był w części efektem mechanizacji produkcji. Zastosowano pierwszy przenośnik pancerny, kombajny bębnowe, uniwersalną wrębiarkę chodnikową, a także postępowała mechanizacja transportu podziemnego. Główną inwestycją tych lat była budowa nowego poziomu wydobywczego na głębokości 512 m. Rozwój kopalni stymulował dalszy rozwój Brzeszcz, które w roku1962 otrzymały prawa miejskie. Przy znacznej pomocy ze strony kopalni wybudowano dwie szkoły podstawowe oraz wiele bloków mieszkalnych i domów jednorodzinnych. W ramach akcji socjalnej oddano do użytku ośrodek wczasów rodzinnych w Ustroniu Morskim i dom wczasowy „Górnik” w Kołobrzegu.

W latach 70-tych podjęto decyzję o rozbudowie kopalni. Wybudowano wówczas nowy poziom eksploatacyjny na głębokości 640 m, rozbudowano poziom 512 m zwiększając jego zdolność produkcyjną, szyb wydobywczy Andrzej V, oraz zbudowano nowy zakład przeróbki mechanicznej węgla. Dzięki nowym inwestycjom wydobycie wzrosło dwukrotnie z 6 453 do 12 729 ton na dobę. Dalszy wzrost produkcji zahamowany został silnym wydzielanie się metanu z niższych pokładów. Zapaleniu się metanu w ścianie węglowej w rejonie szybu Andrzej III w 1978 roku wymusił modernizację sieci wentylacyjnej i rozproszenie frontu eksploatacyjnego po całym obszarze górniczym.

Latem 1980 r. przetoczyła się fala strajków. 2 września dołączyła się również załoga kopalni „Brzeszcze”. Górnicy na wspólnym posiedzeniu Komitetu Strajkowego Dyrekcji i Samorządu wysunęli szereg postulatów. 3 września podpisano porozumienie o ich realizacji. Komitet Strajkowy wybrał 6 osobową Komisję Robotniczą, która nadzorowała wykonanie górniczych postulatów i stała się jednocześnie komitetem organizacyjnym powstającego NSZZ „Solidarność”.

Po wprowadzeniu 13 grudnia 1981r. stanu wojennego, kopalnia „Brzeszcze” została zmilitaryzowana. W dniach 15 i 16 grudnia w odruchu protestu załoga zorganizowała strajk okupacyjny. Uczestniczyło w nim ponad 1500 pracowników, w tym przeszło 1000 pod ziemią. Po dwudniowych dramatycznych negocjacjach strajkujący zgodzili się wyjechać na powierzchnię. Pomimo wielu utrudnień w roku 1986 ukończono budowę szybu Andrzej VIII drążonego do głębokości 1040 m.

W miarę sczerpywania się zasobów węgla w rejonie Ruchu Jawiszowice, zaistniała konieczność zmiany modelu kopalni na jednoruchowy. Stąd też wszelkie przedsięwzięcia podejmowane w kopalni w drugiej połowie lat osiemdziesiątych zmierzały do realizacji tego celu. W 1987r. rozpoczęto pogłębianie szybu Andrzej III poziomu do 740 m.
  W okresie do 31.03.1993 roku kopalnia funkcjonowała jako samodzielne przedsiębiorstwo państwowe. Od dnia 01.04.1993r. została jedną z ośmiu kopalń, które weszły w skład spółki akcyjnej Skarbu Państwa o nazwie Nadwiślańska Spółka Węglowa z siedzibą w Tychach.
W roku 2000 ukończono budowę szybu wentylacyjnego Andrzej IX. Został on wyposażony w urządzenia wyciągowe kontrolno-rewizyjne, a 2002 roku w stację wentylatorów o wydajności 20 tyś. m³/min.

Z dniem 01.02.2003 r. Kopalnia Węgla Kamiennego „Brzeszcze” weszła w skład grupy kopalń i zakładów Kompanii Węglowej S.A. w Katowicach.

Po połączeniu w 2005 roku z kopalni „Brzeszcze” z kopalnią „Silesia”  zakład górniczy przyjął nazwę KWK „Brzeszcze – Silesia” i stał się dwuruchowym zakładem górniczym prowadzącym eksploatację w czterech ścianach wydobywczych.
W wyniku podjętej przez Zarząd Kompanii Węglowej S.A. decyzji o sprzedaży Ruchu II „Silesia” kopalnia wróciła do poprzedniej nazwy KWK „Brzeszcze” i była nadal Oddziałem KW S.A. w Katowicach. W maju 2015r. Zarządy Kompanii Węglowej S.A. oraz Spółki Restrukturyzacji Kopalń S.A.  zawarły umowę, na mocy której, przekazano KWK „Brzeszcze” do SRK.

Zawiązana 31 lipca 2016 r. przez TAURON Polska Energia S.A. Spółka Nowe Brzeszcze Grupa TAURON Sp. z o.o. w dniu 31 grudnia 2015 r. nabyła od Spółki Restrukturyzacji Kopalń S.A. oznaczoną część Zakładu Górniczego Brzeszcze jako zorganizowaną część przedsiębiorstwa i od dnia 1 stycznia 2016 r. rozpoczęła działalność związaną z wydobywaniem, wzbogacaniem i sprzedażą węgla kamiennego.
 
W dniu 1 grudnia 2016 r. dokonano połączenia TAURON Wydobycie S.A. z siedzibą w Jaworznie (jako Spółki Przejmującej) z Nowe Brzeszcze Grupa TAURON sp. z o.o. z siedzibą w Brzeszczach (jako Spółką Przejmowaną). Połączenie zostało dokonane w trybie art. 492 § 1 pkt 1 Kodeksu spółek handlowych, tj. przez przeniesienie całego majątku Nowe Brzeszcze Grupa TAURON sp. z o.o. jako spółki przejmowanej na TAURON Wydobycie S.A. jako spółkę przejmującą, na warunkach określonych w Planie Połączenia uzgodnionym dnia 22 września 2016 r.
W wyniku połączenia ZG Brzeszcze stał się trzecim zakładem górniczym w spółce TAURON Wydobycie S.A.

źródło: www.tauron.wydobycie.pl